Ilya Sutskever, cho đến hiện nay, vẫn là một cái tên ít người biết đến. Tên ông chỉ trở thành một trong những keyword được tìm kiếm nhiều nhất trên Google khi CEO Sam Altman bị “phế truất” ở OpenAI, và vụ lùm xùm về một cuộc lật đổ bất thành kéo dài sau đó.
Nhưng trong cộng đồng các nhà nghiên cứu về AI, đây là một cái tên khơi gợi sự tôn trọng và vị nể vì khả năng cũng như những thành tựu mà ông từng đạt được. Là một sinh viên ưu tú giúp cho Geoffrey Hinton – “người cha đỡ đầu cho trí thông minh nhân tạo”, gây dựng nên làn sóng về “machine learning” trên thế giới, Sutskever còn được biết đến với nhiều cống hiến cho Google, trước khi trở thành nhà đồng sáng lập OpenAI.
Vì thế ấn tượng đầu tiên về ông trước nhất là một khoa học gia chứ không phải một thế lực chính trị trong tập đoàn có thể giật dây cho một âm mưu lật đổ, hẳn cũng chính là nguyên nhân mọi thứ diễn ra đầy chóng vánh trong mấy ngày vừa qua.
Câu chuyện bắt đầu vào tối thứ 5 tuần trước khi Ilya Sutskever bắt đầu châm ngòi cho một chuỗi các sự kiện gây rúng động làng công nghệ thế giới. Theo Greg Brockman, cựu chủ tịch của OpenAI viết trên X cho hay, tối thứ 5 Sutskever nhắn tin cho Altman và hỏi liệu hai người có thể nói chuyện vào ngày hôm sau hay không. Thứ 6, Altman truy cập vào đường link Google Meet và ngay lập tức nhận ra mình rơi vào một buổi phục kích. Đòn quyết định đến sau đấy không lâu khi Altman nhận thông báo rằng mình không những không còn là CEO của OpenAI mà còn bị đuổi việc khỏi công ty. Ba mươi phút sau, sự việc Altman bị phế ngôi thông báo khắp trên Internet với một vài thông tin rất mơ hồ. Lúc ấy không ai biết lý do tại sao CEO của OpenAI lại bị đuổi việc một cách bất ngờ, dứt khoát và vội vàng đến vậy.
Nhưng ngay cả khi bị phục kích thì Altman vẫn là một người rất khác với “đối thủ” của mình. Là một chiến binh dày dạn trên chiến trường của thế giới công nghệ, Altman lớn lên như là một người sẵn sàng nhảy xuống bùn lầy và đánh tay không với kẻ thù để chiến thắng. Cho đến tối thứ 7, Altman có được sự ủng hộ của những nhà đầu tư lớn bao gồm Microsoft, đặc biệt là CEO Satya Nadella, người đã cảm thấy vô cùng phẫn nộ vì không được báo về vụ sa thải. “Tướng” là vậy thì đến “lính tráng”, Altman cũng có sự đồng lòng của phần lớn nhân viên khi 700/770 đe dọa sẽ nghỉ việc nếu vị cựu CEO không quay trở lại. Chưa hết, Altman còn nhận được lời đề nghị để đứng đầu một đơn vị nghiên cứu AI của Microsoft. Vị cựu CEO có thể xây dựng tất cả mọi thứ ngay tại nơi OpenAI đang làm và mang trở lại gần như toàn bộ đồng nghiệp cũ nếu ông muốn.
Cho đến tối Chủ nhật, Sutskever vẫn là gương mặt đại diện cho ban giám đốc của OpenAI. Nhưng cho đến sáng hôm kia, Chief Scientist của OpenAI đã ký vào bản cam kết yêu cầu ban giám đốc OpenAI đưa Altman trở lại thành CEO, chính thức gia nhập vào lực lượng 700 nhân viên của công ty. Đây có lẽ là cột mốc đánh dấu sự thất bại trong một cuộc đảo chính đến và đi như chưa từng có gì.
Lý do thật sự cho Sutskever hành động một cách đột ngột như vậy, hẳn sẽ ít ai biết được. Một số cho rằng, việc OpenAI đang rẽ sang một hướng mới với việc xây dựng và phát hành Model mạnh hơn, nhanh hơn, và cũng ít an toàn hơn… đã khiến cho nội bộ OpenAI quay lại đối đầu nhau. Trong quá khứ, Sutskever từng bày tỏ ý kiến về sức mạnh và sự nguy hiểm của AI nếu không có một cơ chế kiểm soát nó.
Mặc dù mọi người biết đến OpenAI qua ChatGPT, nhưng thực chất đây không phải là mục tiêu ban đầu của công ty. Khi mới thành lập, OpenAI bị choáng ngợp bởi AlphaGO, một trí thông minh nhân tạo đủ khả năng đánh bại những đại kiện tướng thế giới, không chỉ trong cờ vua mà tất cả những thể loại board game khác. Thậm chí cho đến ngày nay, Sutskever vẫn ám ảnh bởi OpenAI Five, tổ hợp AI được thiết kế để chơi Dota 2 một cách hiệu quả nhất. Chúng chơi như một Team đúng nghĩa với khả năng phối hợp và “hiểu ý” nhau một cách tuyệt vời. Điều này khiến Sutskever tưởng tượng về một viễn cảnh những AI với khả năng xử lý hơn người có thể làm gì nếu chúng hợp tác với nhau.
Trong những tuần gần đây, có vẻ như Sutskever đã thấy le lói về viễn cảnh tăm tối đấy. Sutskever lo lắng rằng model tùy chỉnh của GPT mà Altman công bố đầu tháng 11 chính là bước tiến nguy hiểm đầu tiên để tạo ra một AI tự chủ. Vào hồi tháng 6, vị Chief Scientist này cũng từng cảnh báo việc nghiên cứu những “Agentlike AI” có thể dẫn đến những “tập đoàn tự động hóa 100%” bao gồm hàng trăm, thậm chí hàng ngàn AI… với năng lực ngang bằng 50 Google hay Apple. Sutskever tin rằng việc đưa một thế lực có thể gây đảo lộn trật tự như thế, chắc chắn sẽ gây ra những hậu quả vô cùng lớn.
Trong câu chuyện của ông, kẻ phản diện chính là các tập đoàn công nghệ khổng lồ. Chính những người sáng lập OpenAI đã từng cảm thấy lo sợ về quyền lực của Apple hay Google, những gì mà họ có làm được AI bằng nguồn lực điên rồ đằng sau. Tuy nhiên, có vẻ như cơ hội để ngăn chặn các ông lớn đã không còn khi đơn vị kinh doanh của OpenAI do Altman thành lập chính thức nhận hỗ trợ trị giá 10 tỷ USD từ Microsoft. Để rồi cũng chính Microsoft đã phô trương quyền lực của mình với OpenAI, một công ty từng mang danh độc lập và phi lợi nhuận, để mang Altman trở lại làm CEO.
Nhưng dù lý do đằng sau câu chuyện của Altman hay Sutskever có như thế nào, dù sứ mệnh của OpenAI thay đổi dưới sự tác động của những ông lớn ra sao, thì rõ ràng việc phát triển AI đang là một miền đất chưa từng được khám phá. Nó có thể là một miền đất hứa nơi sự phát triển của loài người được hỗ trợ mạnh mẽ bởi AI… hoặc AI sẽ trở thành một thế lực độc lập, có khả năng thay đổi xã hội con người. Phim viễn tưởng có lẽ sắp không còn viễn tưởng như mọi người vẫn nghĩ.